18.04.2022
Predavanje na temu „Stvaranje moderne srpske vojske (1878 - 1912)“
U Svečanoj sali Doma Vojske Srbije pukovnik doc. dr Dalibor Denda, sa Instituta za strategijska istraživanja Univerziteta odbrane, govorio je o temi “Stvaranje moderne srpske vojske (1878 - 1912)” koja je svojim pobedama u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu zadivila svet. Predavanje je organizovano kao jedna od aktivnosti u okviru obeležavanja Dana Vojske Srbije.Reforme vojske koje su započete nakon oslobodilačkih ratova 1876/78 zasnivale su se na izgradnji profesionalnih vojnih institucija. One su dovele do prerastanja narodne vojske, koja je u evropskom javnom mnjenju važila za armiju male vrednosti, u dobro organizovanu i obučenu vojsku mešovitog sistema popune i evropskog uzora. Glavni pokretači i nosioci tih procesa bili su kralj Milan Obrenović i vojvoda Radomir Putnik, a posebna pažnja posvećena je selekciji i obuci komandnog kadra.
Srpsko-turski ratovi od 1876. do 1878. godine izneli su na videlo sve mane narodne vojske. Nedostaci koji su iskazani bili su podsticaj da se počne sa intezivnim radom na postavljanju srpske vojne organizacije na savremenim osnovama. Misao o reorganizaciji potekla je od samog kneza Milana Obrenovića, koji je bavljenje vojnostručnim pitanjima ostavio najboljim stručnjacima iz vojske, dok je on svojim autoritetom za to obezbeđivao sredstva. Ovaj period obeležile su brojne reforme, jedna od njih bila je reforma sprskog vojnog školstva. Tako je Artiljerijska škola preformirana u januaru 1880. godine u Vojnu akademiju, koja je počela specijalističko školovanje oficira svih rodova vojske na nižem i višem kursu. Od 1880. godine počelo se i sa dvogodišnjim školovanjem pripravnika za generalštabnu struku, čime je zaokružen strog sistem selekcije oficirskog kadra, a od 1889. i dvogodišnje školovanje podoficira. Od najvećeg značaja bio je novi Zakon o ustrojstvu vojske iz 1883. godine prema kome se umesto dvojstva stajaća vojska – milicija, stvara mešoviti sistem, a stalni kadar se u mobilnom stanju popunjava obučenom rezervom koja se prema godištima delila u tri poziva.
Pukovnik dr Dalibor Denda ističe da se u to vreme ubrzano radilo i na podizanju materijalne spreme, i u tu svrhu nabavljeno je 100.000 pušaka „Mauzer-Koka“, dok se iz Francuske za artiljeriju nabavljaju najsavremeniji topovi u tadašnjoj Evropi.
–Zajedno sa ovim nabavkama došlo je do znatnog povećanja oficirskih plata, pa je oficirska služba postala najplaćenija u državi. Reformisana vojska postala je i glavni oslonac vladara kako u spoljnoj, tako i u unutrašnjoj politici. Ipak, brzopletost da Srbija uđe u rat protiv Bugarske, kada vojne reforme još nisu ni počele da daju prve rezultate, dovela je do teškog poraza na Slivnici. Srpski poraz u ratu sa Bugarskom rezultirao je abdikacijom kralja Milana 1889. godine, ali će posle izgubljenog rata srpska vojska nastaviti svoj razvoj ubrzanim tempom, rekao je pukovnik Denda.
Konačni pečat na izgradnji srpske vojne organizacije na profesionalnoj osnovi dao je ipak bivši kralj Milan, koji se posle novog dogovora sa sinom ponovo vraća u Srbiju 1897. godine. Kralj Aleksandar mu je početkom 1898. dao čin generala i položaj komandanta Aktivne vojske. Nastavljen je rad na proširenju formacije. Razvijeni su pešadijski pukovi stalnog kadra, tako da je 1899, umesto dvadeset pukova sa po dva bataljona, stvoreno 15 pukova sa po četiri bataljona, čime je ukupan broj bataljona povećan za 50 posto. Na taj način puk je već u vreme mira imao svoju potpunu organizaciju od četiri bataljona, pa je u slučaju rata bilo potrebno samo pozvati rezerviste u već formirane jedinice. Da bi dobio potreban kadar za popunu nove proširene formacije, kralj Milan, sada u činu generala i na položaju komandanta Aktivne vojske, povećao je broj pitomaca Vojne akademije i skratio rok školovanja sa tri na dve godine. Za sedam godina (1897-1904) Vojna akademija je proizvela 710 novih oficira.
Milanove reforme u vojsci iziskivale su mnogo novca. Vojni rashodi u to vreme uzimali su veliki deo srpskog državnog budžeta, i iznosili su od 30 do 45 procenata svih državnih prihoda na godišnjem nivou.
Reforme se nastavljaju u periodu nakon državnog prevrata 1903. godine kada se na čelu vojne uprave našao vojvoda Radomir Putnik kao najspremniji srpski starešina toga vremena. Ono što je išlo u prilog jačanju Putnikovog položaja bila je Uredba o đeneralštabnoj struci doneta 31. decembra 1902. godine, kojom je načelnik Glavnog generalštaba dobio pravo da neposredno referiše kralju kao vrhovnom komandantu vojske. Sa vojničke tačke gledišta doprinos vojvode Putnika ogleda se u reformi formacija, pripremi i selekciji kadrova, modernizaciji naoružanja i tehnike.
U ovom periodu zaokružena je i srpska vojna doktrina, koja se zasnivala na Klauzevicevom učenju o povezanosti politike i rata, na pravilu da se vojska ne meša u politiku a politika u komandovanje operacijom, podstican je razvoj kritičkog razmišljanja i samoinicvijative kod svih komandanata (viših i nižih), kao i dogmatsko nastojanje da se sprovede ratni plan po svaku cenu. Pukovnik Denda je naglasio da se zahvaljujući svim ovim reformama Srbija pretvorila u „veliki vojnički logor“ i pred rat je uspela da mobiliše više od 12 procenata ukupnog stanovništa, u odnosu na Austro-Ugarsku koja je uspela da mobiliše svega 7 procenata.
–Slučaj je hteo da dva politički sukobljena čoveka, kralj Milan Obrenović i vojvoda Radomir Putnik, budu ujedno i dve ključne ličnosti čijom je zaslugom srpska vojska postala prvorazredna borbena snaga čiji će se dometi pokazati tek u toku balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, zaključio je doc. dr Dalibor Denda.
