21.04.2022
Predavanje na temu „Srpske vojne zastave (1804-2022)“
U Svečanoj sali Doma Vojske Srbije pukovnik dr Miljan Milkić viši naučni saradnik Instituta za strategijska istraživanja Univerziteta odbrane govorio je o temi „Srpske vojne zastave (1804-2022)“. Predavanje je organizovano kao jedna od aktivnosti u okviru obeležavanja Dana Vojske Srbije.Najznačajniji državni simbol, pored himne i grba, jeste i zastava. Vojna zastava je simbol pripadnosti, časti i borbenog jedinstva jedinice i predstavlja podstrek za buđenje vojničkog duha i hrabrosti. Zastava je često nosilac kolektivnih odlikovanja za zasluge cele jedinice. Poštuje se i ističe kao simbol pobede i snage.
Pukovnik dr Miljan Milkić istakao je da cilj ovog predavanja nije da analiziramo istorijski razvoj vojnih zastava u srpskoj i jugoslovenskoj vojsci, već da kroz priču o njima, u duhu predstojećeg praznika – Dana Vojske, ukažemo na velika dela naših slavnih predaka i da se podsetimo Prvog i Drugog srpskog ustanka, kao i potonjih oslobodilačkih ratova koje je Srbija vodila u 19. i 20. veku.
Vojne zastave u Srbiji nastale su kao deo vizantijskog pravoslavnog nasleđa. Srpski vladari preuzimanjem tradicije preuzeli su i vizantijske heraldičke simbole, među kojima su najpoznatiji dvoglavi orao, krst i četiri slova V, odnosno, kako je to prihvaćeno u srpskom narodu, četiri slova S.
Najčešći oblik srednjovekovnih srpskih zastava bio je trouglast, s jednim ili dva pera. Po ugledu na vizantijske, srpski vladari su na svojim zastavama imali likove svetitelja.
Tokom 1809. godine svaka ustanička jedinica veličine 250 vojnika dobila je svoju zastavu. O tome koliko je ona poštovana govori i podatak da, iako je ustanička vojska oskudevala u uniformama, zastavnik je zbog svog značaja morao da bude odeven u kompletnu uniformu.
Od osnivanja stajaće vojske kneza Miloša Obrenovića 1825. godine pominju se vojne zastave. Sretenjskim ustavom 1835. utvrđen je raspored boja srpske državne zastave („otvoreno crvena, bela i čelikasto-ugasita“). Međutim, pod pritiskom Turske, Rusije i Austrije, Sretenjski ustav je suspendovan 11. aprila iste godine. Turskim ustavom iz 1838. promenjen je raspored boja (crvena-plava-bela). Nakon toga počinje i kontinuirana primena zastava u vojsci. Prema podacima iz 1839. godine, predstavnici svih garnizona sa vojnim zastavama došli su u Beograd da izraze svoju vernost knezu.
Knez Aleksandar Karađorđević je 30. novembra 1845. godine dodelio zastave Prvom i Drugom pešadijskom bataljonu. Zastave su bile identične, crveno-plavo-bele, izrađene od teške svile. S jedne strane, u krugu je bio prikazan lik Svetog Andreja Prvozvanog, a na drugoj strani zastave bio je grb.
Zastave iz 1845. i 1846. godine imale su i jedan detalj koji je podsećao da je Srbija vazalna turska kneževina – na crvenom polju blizu motke bile su izvezene četiri zvezde, koje je Srbija bila dužna da koristi prema Ustavu iz 1838. godine.
Pešadijske zastave izrađene 1853, 1854, i 1857. godine rađene su bez ovih simbola. Ove zastave ostale su u upotrebi do 1858. godine, kada su nakon povratka dinastije Obrenović na vlast povučene iz vojske.Neposredno nakon što je Srbija 22. februara 1882. godine proglašena za kraljevinu, donet je Zakon o državnom grbu u kojem je usvojen novi izgled grba – dvoglavi beli orao sa crvenim štitom na grudima, na štitu je bio beli krst sa ocilima, sa jednom krunom koja je bila nad obema orlovim glavama.
Pravilima službe vojske Kraljevine Srbije zastava je definisana kao najveća svetinja ,,darovana od kralja i osvećena od Boga“. Zastavu je osvećivao vojni sveštenik i prema njoj se postupalo kao prema relikviji. Pred zastavom se polagala zakletva, a u borbi je čuvana po cenu života.
Uredbom o zastavama 1906. godine, pravo na zastavu dobili su pešadijski pukovi sva tri poziva. Garda i konjički pukovi i divizioni dobili su konjičku zastavu. Značajna novina u izgledu bila je napuštanje purpurno crvene boje i uvođenje srpske trobojke. Ikona Svetog Andreja Prvozvanog nalazila se i na pešadijskim i na konjičkim zastavama, dok je sa druge strane zadržan državni grb. Natpis „Za kralja i Otačastvo“ stajao je i iznad ikone i iznad grba, dok je levo od ikone bio natpis „Sv. Apostol Andreja“, a desno „Prvozvani“.
Pravilima službe u vojsci Kraljevine Srbije bilo je određeno da se predaja novih zastava vrši na nekom polju u prisustvu svih komandanata i starešine garnizona ili zavoda koji primaju zastavu. Nakon završetka osvećenja, komandant je komandovao pozdrav novoosvećenoj zastavi, a zatim je ona u pratnji komandanta i ađutanta nošena u stroj. Tom prilikom je staroj zastavi odavana posebna počast, a potom je odnošena na dostojno mesto gde je dalje čuvana.
Pukovnik Milkić je podsetio na nekoliko primera iz bogate srpske vojne istorije koji pokazuju odnos prema zastavi, koja je čuvana po cenu života.
– U bici na Kalipolju nedaleko od Javora 1876. godine, zastavnik Moravskog bataljona Miloš Popović jurišao je da postavi zastavu na turski grudobran, ali je poginuo i zastavu je uzeo jedan turski vojnik. Kada je to video, četovođa Lazar Mirković pojurio je za turskim vojnikom i povratio zastavu. U borbama na Neškovom visu u srpsko-bugarskom ratu 1885. godine istakao se svojom hrabrošću kapetan Mihailo Katanić, komandant Drugog bataljona Jedanaestog puka. Kada je zastava bila u opasnosti, kapetan Katanić, opkoljen sa svih strana bugarskim vojnicima, uspeo da je zgrabi i baci u provaliju, odakle ju je vojnik podigao i spasio – rekao je pukovnik dr Milkić.
Danas u Vojsci Srbije razlikujemo tri vrste vojnih zastava: zastava, plamenac i steg. Pravo na vojnu zastavu imaju jedinice Vojske Srbije ranga brigade i brodovi rečnih jedinica. Pravo na plamenac imaju jedinice Vojske Srbije ranga bataljona, dok pravo na steg imaju načelnik Generalštaba Vojske Srbije i komandanti operativnog nivoa.Uprkos raznim istorijskim događajima i promenama državnog uređenja, orao i krst ostali su glavni simboli na zastavama Kneževine, Kraljevine i Republike Srbije. Kroz razvoj organizacije vojske menjan je izgled vojne zastave, ali je ona do danas ostala najvažniji simbol srpske vojske.
